Τό Πάσχα στό Βυζάντιο

Ἄλλα τελετουργικά 

Ἡ τελετὴ τοῦ νιπτῆρος, δηλαδὴ τὸ πλύσιμο τῶν ποδιῶν, ἦταν μία ἀπὸ τὶς πιὸ συγκινητικὲς καὶ συμβολικὲς πασχαλινὲς τελετουργίες τῆς Βυζαντινῆς περιόδου καὶ συνδεόταν μὲ τὴν ταπείνωση καὶ τὴ μίμηση τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν ἴδιο τόν αὐτοκράτορα.

Ὁ Νιπτῆρας στὴν Κωνσταντινούπολη

Χρόνος τέλεσης:

Ἡ τελετὴ τοῦ νιπτῆρος γινόταν τὴ Μεγάλη Πέμπτη, σὲ ἀνάμνηση τῆς πράξης τοῦ Χριστοῦ στὸν Μυστικὸ Δεῖπνο, ὅταν ἔπλυνε τὰ πόδια τῶν μαθητῶν Του.

Τὸ τελετουργικό

1. Τόπος:

Ἡ τελετὴ τελοῦνταν εἴτε στὸν αὐτοκρατορικὸ Ναό, τὴν Ἁγία Σοφία, εἴτε σὲ μοναστηριακὸ περιβάλλον κοντὰ στὸ παλάτι, ὅπως ἡ Μονὴ τοῦ Παντοκράτορος ἐπὶ τῶν Κομνηνῶν.

2. Προετοιμασία:

Δώδεκα ἄνδρες, συνήθως κληρικοὶ ἢ μοναχοί, ἐπιλέγονταν, γιὰ νὰ παίξουν τὸν ρόλο τῶν "μαθητῶν". Κάθονταν σὲ εἰδικὰ διαμορφωμένη ἐξέδρα ἢ μπροστὰ ἀπὸ τὴν αὐτοκρατορικὴ αὐλή.

3. Ὁ Αὐτοκράτορας:

Ἐμφανιζόταν ντυμένος ἁπλᾶ, μὲ ταπεινὴ ἐνδυμασία (ὄχι τὴν πορφύρα), καὶ γυμνῶνε τὸ δεξί του χέρι γιὰ νὰ δείξει ἑτοιμότητα στὴν ὑπηρεσία. Ἔπλενε, σκούπιζε καὶ φιλοῦσε τὰ πόδια των δώδεκα.

4. Συνοδεία ὕμνων καὶ ἀναγνώσεων:

Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς τελετῆς διαβάζονταν ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸ Κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιο (κέφ. 13), καὶ ψάλλονταν ὕμνοι τῆς ἡμέρας.

5. Συμβολισμός:

Ἡ πράξη αὐτὴ φανέρωνε τὴ χριστιανικὴ ταπείνωση τοῦ αὐτοκράτορα καὶ τὸν ρόλο του ὡς ὑπηρέτη τοῦ λαοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν πράξη ἰσχυροῦ πολιτικοῦ καὶ πνευματικοῦ μηνύματος.

Ἱστορικὰ παραδείγματα

Ὁ Ἀλέξιος Α΄ Κομνηνὸς φέρεται νὰ τέλεσε τὴν τελετὴ τοῦ νιπτῆρος μὲ δακρυσμένα μάτια, δείχνοντας εἰλικρινῆ εὐλάβεια, σύμφωνα μὲ βυζαντινὲς πηγὲς (π.χ. Ἄννα Κομνηνὴ στὴν Ἀλεξιάδα).

Ὁ Μιχαὴλ Παλαιολόγος, ἐπίσης, συμμετεῖχε σὲ ἀνάλογες τελετές.