Γνωριμία με τους επιθετικούς  προσδιορισμούς

Επιθετικοί προσδιορισμοί

Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος (ίδια πτώση) προσδιορισμός που αποδίδει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ο επιθετικός προσδιορισμός, ο οποίος είναι συνήθως επίθετο, συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.

π.χ. Πλεῖστοι καὶ μέγιστοι ποταμοὶ ῥέουσιν ἐκ τῶν μεγίστων ὀρῶν (βουνών).

Εκτός από επίθετο, ως επιθετικός προσδιορισμός τίθεται:

1. Αντωνυμία:

π.χ. Οἱ στρατιῶται οἱ ὑμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.

N.E.: Κάτι καλό ετοιμάζει.

2. Αριθμητικό:

π.χ. Οἱ ἐννέα ἄρχοντες κληροῦσι τοὺς δικαστάς.

N.E.: Έχω δύο αδέρφια.

3. Μετοχή επιθετική:

π.χ. Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.

N.E.: Οι αλλοιωμένες τροφές είναι επικίνδυνες.

4. Ουσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα κ.ά.:

π.χ. νέος ἄνθρωπος – Πέρσης τριήραρχος – ἄνδρες Ἀθηναῖοι

ἄνδρες δικασταὶ – ἀνὴρ στρατηγὸς

N.E.: Έλληνας υπουργός – γιατρός άνθρωπος

5. Κύριο γεωγραφικό όνομα με άρθρο, όταν αυτό μπαίνει μπροστά από τον όρο που προσδιορίζει και συμφωνεί με αυτόν στο γένος και στον αριθμό:

π.χ. ὁ Εὐφράτης ποταμὸς – ἡ Στυμφαλὶς λίμνη – τὸ Πήλιον ὄρος

N.E.: ο Πηνειός ποταμός – το Αιγαίο πέλαγος

6. Επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο:

π.χ. Τὴν πλησίον χώραν διῆλθεν.

Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.

N.E.: • Τα πίσω δωμάτια είναι βορινά. • Ο από κάτω όροφος νοικιάστηκε. • [αλλά και:] Είναι παιδί με θάρρος.

7. Γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο:

π.χ. Ὁ τῶν ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.

Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὑτῶν παρέδοσαν.

8. Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση:

π.χ. Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἳ ἦσαν ἐκπεπτωκότες [ἐκ τῶν ἐκπεπτωκότων φοινίκων].

N.E.: Πέταξαν τα μήλα που σάπισαν [τα σάπια].

Γενικές παρατηρήσεις

1. Ένα ουσιαστικό είναι δυνατόν να προσδιορίζεται από περισσότερους από έναν επιθετικούς προσδιορισμούς. Στην περίπτωση αυτή μπορεί:

• α) Να προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το ουσιαστικό, οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύνδεσμο:

π.χ. Ἐφόρει χιτῶνα πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.

Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι.

N.E.: Είναι σπίτι μικρό, βολικό και φτηνό.

• β) Να προσδιορίζει ο ένας από αυτούς την έννοια που συναποτελούν το ουσιαστικό με το άλλο επίθετο, οπότε παρατάσσονται χωρίς κόμμα ή σύνδεσμο (επάλληλοι επιθετικοί προσδιορισμοί):

π.χ. Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.

N.E.: Πάρε τη μικρή καφέ τσάντα.

2. β) Πολλές φορές το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθετικός προσδιορισμός παραλείπεται, γιατί εύκολα εννοείται από τη συνήθη χρήση του. Τότε ο επιθετικός προσδιορισμός παίρνει στον λόγο τη θέση του παραλειπόμενου ουσιαστικού και μπορεί ως ουσιαστικό πια να έχει δικό του επιθετικό προσδιορισμό. 

Συνήθεις ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι:

οἱ ἀθάνατοι [θεοὶ]

ἡ ταχίστη / ἡ εὐθεία [ὁδὸς]

οἱ θνητοὶ [ἄνθρωποι]

ἡ τριήρης [ναῦς]

ὁ δίκαιος [ἀνὴρ]

ἡ ὑστεραία / ἡ ἐπιοῦσα [ἡμέρα]

οἱ τριάκοντα [τύραννοι]

ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ [τέχνη]

οἱ Ἀθηναῖοι [πολῖται]

τὸ παρὸν / τὸ παρελθὸν / τὸ μέλλον [ἔτος]

ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ [χεὶρ]

τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν [στράτευμα] κ.ά.

π.χ. Οἱ καλοὶ κρατιστεύουσιν (υπερέχουν).

Τὸ ἱππικὸν εἰς τὸ πεδίον οὐ κατέβαινεν.

N.E.: Οι φίλοι στις δυσκολίες φαίνονται.