Μάθημα 10

Ἄγνωστες καὶ λιγότερο γνωστὲς Ἀγίες

Μορφὲς κατὰ τὴ Βυζαντινὴ Περίοδο (Ρωμηοσύνη)

Ο Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης

Ἡ Μούσα Γρηγόριος, οὗ Νύσσα θρόνος,

οὐ Πιερίαν, ἂλλ Ἐδὲμ σκηνὴν ἔχει.

Γρηγόριον δεκάτη θανάτου κνέφας ἀμφεκάλυψεν.

Ο Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στὴ Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου τὸ 332 μ.Χ. καὶ ἦταν ἀδελφός του Μεγάλου Βασιλείου. Παίρνει τὴν ἴδια μόρφωση μὲ τὸν μεγάλο του ἀδελφό, ξεχωρίζει δὲ κι αὐτὸς γιὰ τὴν εὐφυΐα του, τὴν ἐπιμέλειά του καὶ τὴν φιλοσοφικότατη ἰδιοφυΐα του καὶ εἶχε χειροτονηθεῖ ἀναγνώστης.

Ὁ Γρηγόριος νυμφεύεται τὴ Θεοσέβεια, (πραγματικὰ ἁγία γυναίκα), ποὺ γρήγορα τὴν ἁρπάζει ὁ θάνατος. Ἰσχυρὸς χαρακτήρας καθὼς ἦταν, δὲν ἀπελπίζεται, καὶ στὰ σαράντα του χρόνια γίνεται Ἐπίσκοπος Νύσσης (σήμερα Νεμσεχίρ), μιᾶς κωμοπόλεως τῆς Καππαδοκίας. Οἱ Ἀρειανοί, ὅμως, τοῦ ἔφεραν μεγάλες ἐνοχλήσεις. Ἀντιλαμβανόμενοι, ὅτι στὸ πρόσωπό του ἡ αἵρεσή τους θὰ εἶχε σπουδαιότατο πολέμιο, σχεδίασαν νὰ τὸν ἐξοντώσουν. Τὸν κατηγόρησαν λοιπόν, ὅτι ἐξελέγη Ἐπίσκοπος ἀντικανονικὰ καὶ σφετερίσθηκε χρήματα τῆς Ἐκκλησίας. Τὶς κατηγορίες ὑπέβαλε κάποιος μὲ τὸ ὄνομα Φιλοχαρῆς, ὄργανο τῶν Ἀρειανῶν, πρὸς τὸν διοικητὴ τοῦ Πόντου Δημοσθένη, πρὸς τὸν ὁποῖο ὁ Μέγας Βασίλειος ἔγραψε καὶ ἐπιστολή. Γιὰ τὴν κατηγορία τῆς καταχρήσεως παρακάλεσε νὰ γίνει ὁ ἔλεγχος, γιὰ νὰ δειχθεῖ ἡ συκοφαντία, γιὰ τὴν ἀντικανονικὴ χειροτονία λέγει ὅτι ἡ εὐθύνη εἶναι δική του, διότι αὐτὸς χειροτόνησε καὶ ὅτι, σὲ κάθε περίπτωση, δὲν εἶναι σωστὸ νὰ δικάσει ἐπὶ τῆς ὑποθέσεως αὐτῆς σύνοδος Ἐπισκόπων, τῶν ὁποίων ἡ ἐκκλησιαστικὴ θέση δὲν ἦταν σὲ κανονικὴ τάξη.

Ἡ ἐπίκληση τοῦ Βασιλείου ἀπέβη ἄκαρπη. Ὁ αὐτοκράτορας Οὐάλης ἤθελε νὰ ἀποφευχθεῖ τὸ θέμα. Τὸ 376 μ.Χ. ὁ Γρηγόριος καθαιρεῖται ἐρήμην ἀπὸ σύνοδο Ἀρειανῶν Ἐπισκόπων του Πόντου καὶ τῆς Γαλατίας. Καὶ ὁ Γρηγόριος, καταδιωκόμενος, ἀναγκαζόταν νὰ πλανᾶται καὶ νὰ κρύβεται. Ἡ περιπέτεια ἔληξε τὸν Αὔγουστο τοῦ ἔτους 378 μ.Χ., ὅταν ἀπέθανε ὁ Οὐάλης. Ὁ Γρηγόριος ἐπανῆλθε στὴ Νύσσα, ὅπου του ἐπιφυλάχθηκε θριαμβευτικὴ ὑποδοχή.

Κατὰ τὸ φθινόπωρο τοῦ 379 μ.Χ. ἔλαβε μέρος στὴ Σύνοδο τῆς Ἀντιόχειας, ἡ ὁποία συνῆλθε ἰδίως γιὰ τὴν αἵρεση τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ὁ Ἀπολλινάριος, ἐρμηνεύοντας κατὰ γράμμα χωρίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς (κατὰ Ἰωάννη ἃ' 14), ὑποστήριζε ὅτι ὁ Θεὸς Λόγος ἔγινε σάρκα, ὄχι σάρκα καὶ ψυχή. Ἀρνήθηκε τὸν ἀνθρώπινο νοῦ, τὴν ἀνθρώπινη ψυχὴ καὶ θέληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς στοιχεῖα διασπαστικά της ἑνότητός Του καὶ ἀντίθετα πρὸς τὴν τελειότητά Του καὶ ἀντικατέστησε τὰ στοιχεῖα αὐτὰ μὲ τὴ θεία ἐπενέργεια. Δίδασκε, δηλαδή, στὴν οὐσία, ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς δὲν εἶναι τέλειος Θεὸς οὔτε τέλειος ἄνθρωπος. Πολλοὶ νόμιζαν ὅτι ὁ Ἀπολλινάριος δέχθηκε τὴν ἐπίδραση τῆς πλατωνικῆς καὶ νεοπλατωνικῆς φιλοσοφίας, ἀλλὰ τὸ πιθανότερο εἶναι, καθὼς πιστεύει ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὅτι ἀφετηρία στὴ χριστολογικὴ τοῦ διδασκαλία εἶναι χωρίο ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (πρὸς Θεσσαλονικεῖς Ἅ', ἐ' 23). Στὴ Σύνοδο ὁ Ἅγιος ἀνασκεύασε τὶς κακόδοξες θεωρίες τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ἐπίσης, ἡ Σύνοδος τοῦ ἀνέθεσε ἀποστολὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία τῆς Βαβυλωνίας καὶ μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ ἐπισκέφθηκε καὶ τοὺς Ἁγίους Τόπους.

Ὁ Θεὸς τὸν ἀξιώνει ἐπίσης, νὰ γίνει τὸ κυριότερο ὄργανό Του στὴ Β' Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, τὸ 381 μ.Χ. στὴν Κωνσταντινούπολη, καὶ κατατροπώνει στὴν κυριολεξία τοὺς Πνευματομάχους τοῦ Μακεδονίου, μὲ «... τὴ μάχαιρα ποὺ δίνει τὸ Πνεῦμα καὶ ἡ ὁποία εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ» (Πρὸς Ἔφεσιους στ' 17). Στὶς συζητήσεις ἐκεῖνες, ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης τόσο πολὺ εἶχε διακριθεῖ, ὥστε ὀνομάστηκε «Πατὴρ Πατέρων καὶ Νυσσαέων Φωστήρ». Ὁ δὲ Μέγας Θεοδόσιος τὸν ὀνόμασε Στύλο τῆς Ὀρθοδοξίας. Πέθανε εἰρηνικά, ἀφοῦ ἄφησε πολὺ ἀξιόλογα ἔργα: ἑρμηνευτικά, δογματικά, κατηχητικά, λόγους ἠθικούς, ἑορταστικούς, ἐγκωμιαστικούς, ἐπιταφίους καὶ ἕναν ἐπιμνημόσυνο στὸν ἀδελφό του Μέγα Βασίλειο.

Ἂς δοῦμε τί θυμόμαστε...

1. Μὲ ποιόν τρόπο πολέμησαν οἱ Ἀρειανοὶ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης;

2. Ποιά αἱρετικὴ ἄποψη ὑποστήριζε ὁ Ἀπολλινάριος;

3. Ποιούς κατατρόπωσε στὴ Β' Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ὁ Ἅγιός;