Μάθημα Χριστουγέννων
Τὰ ἒθιμα τῶν Χριστουγέννων
Τὰ ἒθιμα τῶν Χριστουγέννων
Τα Κάλαντα
Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά τραγούδια που ψάλλονται κυρίως την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου) και των Θεοφανίων. Παλιότερα τα κάλαντα ψάλλονταν το βράδυ από μεγάλους και παιδιά. Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργγανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λάουτο, το νταούλι, η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά.
Οι τραγουδιστές-οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται «καλαντιστές».
Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θείαν Γέννησιν να πω στ' αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων.
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το "Δόξα εν Υψίστοις"
και τούτο Άξιον εστί η των ποιμένων πίστις.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις Μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί. Χωρίς να λείψει ώρα,
φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ, με πόθον ερωτώσι,
πού εγεννήθη ο Χριστός, να παν να Τον ευρώσι.
Διά Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης,
αμέσως εταράχθηκε κι έγινε θηριώδης,
ότι πολλά φοβήθηκε διά την βασιλείαν,
μη του την πάρη ο Χριστός και χάση την αξίαν.
Κράζει τους Μάγους κι ερωτά:
-Πού ο Χριστός γεννάται;
-Εν Βηθλεέμ ηξεύρωμεν,
ως η Γραφή διηγάται.
Τους είπε να υπάγωσι και όπου Τον ευρώσι,
Να Τονε προσκυνύσωσιν, κι ευθύς να του το ειπώσι,
οπώς υπάγη και αυτός για να Τον προσκυνήση,
με δόλον ο μισόθεος για να τον αφανίση.
Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντες και τον Αστέρα βλέπουν,
φως θεϊκό κατέβαινε και με χαρά προστρέχουν.
Στην Βηθλεέμ εφθάσανε, βρίσκουν την Θεοτόκον
Κρατούσε εις τας αγκάλας Της τον Άγιόν Της Τόκον.
Γονατιστοί Τον προσκυνούν και δώρα Του χαρίζουν:
σμύρναν, χρυσόν και λίβανον, Θεόν τον ευφημίζουν.
Την σμύρναν μεν ως άνθρωπον, χρυσόν ως βασιλέα,
τον λίβανον δε ως Θεόν σ' όλη την ατμοσφαίραν.
Αφού Τον επροσκύνησαν, ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε να τον εύρουν
Πλην άγγελος εξ ουρανού βγαίνει, τους εμποδίζει,
άλλην οδόν να πορευτούν, αυτός τους διορίζει.
Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
εις Αίγυπτον να πορευθή κι εκεί να ησυχάση,
να πάρη και την Μαριάμ ομού με τον Υιόν Της,
ότι ο Ηρώδης εζητεί τον Τόκον τον δικόν Της.
Μη βλέπων δε ο βασιλεύς τους Μάγους να γυρίζουν,
στην Βηθλεέμ επρόσταξεν παιδια να μην αφήσουν.
Όσα παιδία εύρισκον δύο χρονών και κάτω
όλα να τα περάσωσι ευθύς απ' τα σπαθιά των.
Χιλιάδες δεκατέσσαρες σφάζουν σε μιαν ημέραν,
θρήνον, κλαυθμόν και οδυρμόν είχε κάθε μητέρα.
Κι εξεπληρώθη το ρηθέν προφήτου Ησαΐου
μετά των άλλων προφητών και του Ιερεμίου:
«Φωνή ηκούσθη εκ Ραμά, Ραχήλ τα τέκνα κλαίει,
παραμυθία ουκ ήθελε, ότι αυτά ουκ έχει».
Ιδού ότι σας είπαμεν όλην την υμνωδίαν
του Ιησού μας του Χριστού Γέννησιν την Αγίαν.
Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε, κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς να σηκωθήτε
Στην Εκκλησίαν τρέξατε με θείαν προθυμίαν
και με πολλήν ευλάβειαν στην Θείαν Λειτουργίαν.
Κι ευθύς άμα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας,
ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας
και τον σταυρό σας κάνετε, γευθήτε, ευφρανθήτε,
δώστε και κανενός φτωχού όστις να υστερήται,
Δώστε κι εμάς τον κόπο μας, ό,τι είναι ορισμός σας,
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι,
σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι.
Το Χριστόψωμο
Το Χριστόψωμο είναι το ψωμί που φτιάχνουμε την παραμονή των Χριστουγέννων και λέγεται έτσι, γιατί φτιάχνεται για τον μικρό Χριστό, του Οποίου τη Γέννηση γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα. Η παράδοση, μάλιστα, το θέλει να προέρχεται από τη Θράκη. Το Χριστόψωμο ή αλλιώς «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε την παραμονή των Χριστουγέννων η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά από ξερό βασιλικό. Στο Χριστόψωμο είναι απαραιτήτως επάνω, χαραγμένος ο σταυρός.
Την παραμονή των Χριστουγέννων το βράδυ ή το μεσημέρι ανήμερα των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε και το μοίραζε σ' όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Το πρώτο κομμάτι το αφιέρωνε πάντα στο Χριστό. Το μοίρασμα του Χριστόψωμου συμβολίζει τη Θεία Οικονομία.
Το καράβι
Το ελληνικό παραδοσιακό καραβάκι αποτελεί παράδοση των παλαιών εποχών της χώρας μας, που τα παιδιά με αγάπη, χαρά και δημιουργικό νου κατασκεύαζαν τα παιχνίδια τους.
Αποτελούσε, όμως, και ένα είδος τιμής και καλωσορίσματος στους ναυτικούς, που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους.
Ωστόσο, ως χώρα της θάλασσας, η Ελλάδα είχε το έθιμο του στολισμού του καραβιού
Συμβολίζει την Κιβωτό, την Εκκλησία, μέσα
στην οποία με αρχηγό τον Χριστό θα σωθούμε.
Στην πόλη της Χίου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς υπάρχει ένα έθιμο, τα αγιοβασιλιάτικα καραβάκια. Σύμφωνα με αυτό, οι ενορίες κατασκευάζουν πλοία, σε σμίκρυνση. Αυτά συναγωνίζονται μεταξύ τους ως προς την ποιότητα κατασκευής και ως προς την ομοιότητά τους με τα πραγματικά πλοία, ενώ οι ομάδες, το πλήρωμα του κάθε πλοίου, τραγουδούν κάλαντα.
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο
Αξίζει επίσης να ξέρουμε πως τα παλιά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, την εποχή της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας, δηλαδή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα Χριστούγεννα τοποθετούσαν στις Εκκλησίες ένα δένδρο, που απεικόνιζε το δένδρο της Ζωής, δηλαδή τον Κύριό μας Ιησού Χριστό.
Αυτό το έθιμο, μετά την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους, το πήραν οι Ευρωπαίοι, το άλλαξαν και το γύρισαν σε εμάς το 1833 με τον Βασιλιά Όθωνα. Οι Ευρωπαίοι στόλιζαν το δένδρο αυτό με πολλά στολίδια, το ξεχώρισαν από την Εκκλησία και το μετέτρεψαν σε στολίδι του σπιτιού.
Ας ακούσουμε τον π. Αθανάσιο Μυτιληναίο που το εξηγεί:
Υλικό παρμένο κυρίως από το βιβλίο
<<Τα έθιμα και οι παραδόσεις των Χριστουγέννων>>
της Μαρίνας Ζαχαρία
Προηγούμενη ενότητα
Επόμενη ενότητα